ÖZEL USULLER (SPECIAL PROCEDURES)

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’nin “Özel Usuller” mekanizmaları, dünya genelindeki belirli insan hakları temaları veya ülkelerdeki insan hakları durumları hakkında bilgi toplamak, izlemek, araştırmak ve raporlamakla görevli bağımsız uzmanlardan oluşur. Bu uzmanlar, genellikle “Özel Raportörler,” “Bağımsız Uzmanlar” veya “Çalışma Grupları” olarak adlandırılır. Hükümetlerden tamamen bağımsız çalışırlar ve kişisel kapasiteleriyle görev yaparlar.

İnsan hakları ihlallerine uğradığını düşünen kişiler, gruplar veya sivil toplum kuruluşları, bu uzmanlara doğrudan bilgi göndererek veya acil eylem talebinde bulunarak başvurabilirler. Bu başvurular, ilgili ülkeye karşı uluslararası bir baskı oluşturma ve ihlallerin görünürlüğünü artırma konusunda önemli bir rol oynar.

İşte Özel Usuller mekanizmalarına başvuru yapılabilecek detaylı yollar:

A. Tematik Özel Usuller

Bu uzmanlar, belirli bir insan hakkı temasına odaklanır ve bu temadaki ihlalleri küresel ölçekte izlerler. Örneğin, ifade özgürlüğü, işkence, ayrımcılık veya zorla kaybetmeler gibi konulara yoğunlaşırlar.

Başvuru Süreci:

1. İlgili Temayı Belirleme: İhlalinizin hangi insan hakkı temasıyla ilgili olduğunu belirlemelisiniz. Örneğin, eğer işkenceye maruz kaldıysanız, İşkence Özel Raportörü’ne başvurmanız en uygunudur.
2. Bilgi Gönderme: İlgili özel raportör veya çalışma grubunun resmi internet sitesi üzerinden veya doğrudan e-posta yoluyla bilgi gönderebilirsiniz. Gönderilen bilgiler genellikle şunları içermelidir:
   • İhlalin Detayları: Ne zaman, nerede ve nasıl meydana geldiği.
   • Mağdurların Kimlikleri: İsimler, yaşlar, cinsiyetler ve uyruklar (kişisel bilgilerin gizli tutulmasını talep edebilirsiniz).
   • İhlali Gerçekleştiren Kişi/Kurumlar: Devlet görevlileri, güvenlik güçleri veya diğer aktörler.
   • Elde Edilen Kanıtlar: Tanık ifadeleri, tıbbi raporlar, fotoğraflar, videolar veya diğer belgeler.
   • İç Hukuk Yollarının Durumu: İç hukuk yollarını tüketip tüketmediğiniz veya neden tüketemediğinizin açıklaması.
   • Talep Edilen Eylem: Ne tür bir yardım veya soruşturma beklediğiniz.
3. Dil: Bilgiler genellikle İngilizce, Fransızca veya İspanyolca gibi BM’nin resmi dillerinden birinde sunulmalıdır.
4. Gizlilik: Bilgileri gönderirken kimliğinizin gizli tutulmasını talep etme seçeneğiniz vardır.

Tematik Özel Usullere Örnekler:

• İşkence Özel Raportörü (Special Rapporteur on Torture): İşkence veya diğer kötü muamele iddialarını inceler.
• İfade Özgürlüğü Özel Raportörü (Special Rapporteur on Freedom of Expression): İfade ve düşünce özgürlüğüne yönelik ihlalleri izler.
• Keyfi Tutuklamalar Çalışma Grubu (Working Group on Arbitrary Detention): Keyfi tutuklama ve gözaltı iddialarını değerlendirir.
• Yargısız, Keyfi veya Anında İnfazlar Özel Raportörü (Special Rapporteur on Extrajudicial, Summary or Arbitrary Executions): Hukuk dışı öldürme iddialarını araştırır.
• İnsan Hakları Savunucularının Durumu Özel Raportörü (Special Rapporteur on the Situation of Human Rights Defenders): İnsan hakları savunucularına yönelik tehdit ve saldırıları izler.
• Göçmenlerin İnsan Hakları Özel Raportörü (Special Rapporteur on the Human Rights of Migrants): Göçmenlerin insan haklarına ilişkin ihlalleri inceler.
• Zorla veya İstem Dışı Kaybolmalar Çalışma Grubu (Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances): Zorla kaybetme vakalarını araştırır.

B. Ülke Özel Usulleri

Bu uzmanlar, belirli bir ülkedeki insan hakları durumunu izlemek ve raporlamakla görevlidirler. Genellikle, o ülkede ciddi ve sistemik insan hakları ihlallerinin olduğu durumlarda atanırlar.

Başvuru Süreci:

1. İlgili Ülke Uzmanını Belirleme: Eğer ülkeniz için atanmış bir Özel Raportör veya Bağımsız Uzman varsa, doğrudan onlara bilgi gönderebilirsiniz.
2. Bilgi Gönderme: Tematik özel usullerde olduğu gibi, ihlalin detayları, mağdurların kimlikleri, kanıtlar ve iç hukuk yollarının durumu gibi bilgileri içermelidir.
3. Amaç: Bu mekanizmalar, ilgili ülkenin insan hakları sicili hakkında uluslararası farkındalık yaratmayı ve ilgili hükümete çağrıda bulunmayı amaçlar.

Özel Usullerin Faaliyetleri:

• Acil Eylem Çağrıları ve İletişimler: Özel usul uzmanları, kendilerine ulaşan ihlal iddialarını ilgili hükümetlere ileterek bilgi ve açıklama talep edebilirler. Bu, özellikle acil durumlarda (örneğin, işkence riski, yaşam hakkı tehlikesi) hızlı müdahale sağlar.
• Ülke Ziyaretleri: Bazı özel usul uzmanları, ilgili hükümetin daveti üzerine ülkelere ziyaretler düzenleyerek yerinde incelemeler yapabilirler.
• Yıllık Raporlar: Her yıl BM İnsan Hakları Konseyi’ne ve/veya BM Genel Kurulu’na, görev alanlarındaki insan hakları durumuna ilişkin raporlar sunarlar. Bu raporlar, ihlalleri belgelendirir, tavsiyelerde bulunur ve uluslararası kamuoyunun dikkatini çeker.
• Tematik Raporlar: Belirli insan hakları konularında derinlemesine analizler içeren tematik raporlar hazırlayabilirler.

Önemli: Özel Usul mekanizmalarının kararları veya tavsiyeleri, yargı organları gibi yasal olarak bağlayıcı değildir. Ancak, uluslararası hukukun gelişmesine, uluslararası baskı oluşturulmasına ve insan hakları ihlallerinin önlenmesine katkıda bulunarak önemli bir etkiye sahiptirler. Başvurunuzun bu mekanizmalar tarafından incelenmesi, uluslararası platformda sesinizin duyulması için güçlü bir yoldur.

Bu konuda daha fazla bilgi ve iletişim detayları için Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) web sitesini ziyaret etmeniz en doğru kaynak olacaktır. Orada tüm Özel Raportörler ve Çalışma Grupları hakkında güncel bilgilere, iletişim adreslerine ve başvuru kılavuzlarına ulaşabilirsiniz.