İNSAN HAKLARI KONSEYİ ŞİKAYET USULÜ (HUMAN RIGHTS COUNCIL COMPLAINT PROCEDURE)

Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi’nin Şikayet Usulü, bireysel hak ihlallerinden ziyade, dünya genelindeki herhangi bir BM üyesi devlette meydana gelen ciddi ve tutarlı insan hakları ihlali örüntülerini ele almak üzere tasarlanmış bir mekanizmadır. Bu usul, özellikle bir ülkede sistematik, yaygın veya ağır insan hakları ihlallerinin olduğu durumlarda devreye girer.

Bu mekanizma, uluslararası insan hakları hukukunun geniş bir yelpazesini kapsayan ihlaller için kullanılabilir ve şikayetlerin gizliliği temel bir prensiptir. Amacı, ilgili devletlerin işbirliğini sağlayarak insan hakları durumunu iyileştirmektir.

Nasıl Başvuru Yapılır?

İnsan Hakları Konseyi Şikayet Usulü’ne başvuru yapmak için aşağıdaki adımları izlemelisiniz:

1. Başvuru Formunun Kullanılması: Şikayetler, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) tarafından sağlanan özel bir form kullanılarak yapılmalıdır. Bu form, şikayetin standart bir formatta sunulmasını sağlayarak inceleme sürecini kolaylaştırır. Formu OHCHR’nin web sitesinden temin edebilirsiniz.
2. Yazılı ve Detaylı Bilgi: Şikayetiniz yazılı olmalı ve insan hakları ihlali örüntüsünü detaylı bir şekilde açıklamalısınız. Şunları içermelidir:
   • İhlallerin Tanımı: Hangi insan haklarının ihlal edildiği (örneğin, yaşam hakkı, işkence yasağı, ifade özgürlüğü vb.).
   • İhlallerin Ciddiyeti ve Tutarlılığı: İhlallerin neden ciddi ve sürekli bir örüntü oluşturduğunu açıklayın. Bireysel bir vaka yerine, benzer ihlallerin tekrarlandığını veya geniş bir nüfus kesimini etkilediğini vurgulamalısınız.
   • Tarihler ve Yerler: İhlallerin meydana geldiği kesin veya yaklaşık tarihler ile yerler.
   • İlgili Kişiler/Kurumlar: İhlallerden sorumlu olduğu düşünülen devlet yetkilileri, kurumlar veya gruplar.
   • Mağdurlar: Mağdurların kimlikleri (isimler, yaşlar, cinsiyetler, uyruklar). Eğer mağdurların kimlikleri açıklanamıyorsa veya gizli tutulması gerekiyorsa, bunun nedenleri belirtilmelidir.
   • Kanıtlar: İddialarınızı destekleyen her türlü bilgi ve belge (raporlar, tanık ifadeleri, medya haberleri, fotoğraflar, mahkeme kararları vb.).
3. Dil: Şikayetler, BM’nin altı resmi dilinden (Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca) birinde sunulmalıdır.
4. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi: Bu usulde de, genel olarak, iddiaların ulusal düzeyde etkin bir şekilde ele alınmamış olması veya iç hukuk yollarının etkisiz, makul olmayan bir şekilde uzun sürmesi veya mevcut olmaması gerekmektedir. Şikayetinizde, iç hukuk yollarını neden tüketmediğinizi veya bu yolların neden yetersiz olduğunu açıklamanız önemlidir.
5. Aynı Konuda Başka Bir Uluslararası Mekanizmaya Başvurmama: Aynı konunun, başka bir BM insan hakları mekanizması (Sözleşme Organı) veya bölgesel bir mekanizma (örneğin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi) tarafından halihazırda incelenmiyor veya incelenmiş olmaması gerekir.
6. Anonim Şikayetler: Şikayetler, bir kişi veya grubun kimliği belirtilerek yapılmalıdır. Tamamen anonim şikayetler genellikle dikkate alınmaz. Ancak, şikayette bulunan kişinin veya mağdurun kimliğinin devlet makamlarına açıklanmaması talep edilebilir ve bu gizlilik prensibi bu usulün temelini oluşturur.

Şikayet Usulünün İşleyişi

İnsan Hakları Konseyi Şikayet Usulü, iki ayrı çalışma grubunun ardışık olarak görev yaptığı gizli bir süreçtir:

1. Bildirimler Çalışma Grubu (Working Group on Communications – WGC):

• Bu beş üyeli çalışma grubu, her bir coğrafi bölgeyi temsil eden uzmanlardan oluşur.
• Gönderilen tüm şikayetleri ilk olarak bu grup inceler.
• Grubun temel görevi, bir şikayetin Konsey tarafından incelenmeye değer “ciddi ve tutarlı insan hakları ihlali örüntüsü” oluşturup oluşturmadığına karar vermektir.
• Bildirimler Çalışma Grubu, Konsey’in ilgili devlete dikkatini çekmeye değer görülen şikayetleri belirler ve bunları ikinci çalışma grubuna iletir.

2. Durumlar Çalışma Grubu (Working Group on Situations – WGS):

• Bu da beş üyeli bir çalışma grubudur ve yine coğrafi bölge temsilcilerinden oluşur.
• Bildirimler Çalışma Grubu’ndan gelen ve ileriye taşınması tavsiye edilen şikayetleri inceler.
• Durumlar Çalışma Grubu, ilgili devlete daha fazla bilgi talebinde bulunabilir ve ilgili devletle yapıcı bir diyalog kurmaya çalışır.
• Bu grup, ciddi ve tutarlı insan hakları ihlali örüntüleri hakkında Konsey’e tavsiyelerde bulunur. Bu tavsiyeler, bir devlete açık bir soruşturma başlatılması, bir Özel Raportör atanması veya başka bir eylem çağrısı olabilir.

Gizlilik İlkesi: Şikayet Usulü’nün en belirgin özelliği gizlilik prensibidir. Şikayetlerin içeriği, şikayetçinin kimliği (talep üzerine) ve sürecin işleyişi kamuya açık değildir. Bu gizlilik, hem mağdurların ve şikayetçilerin korunmasını sağlamak hem de ilgili devletlerle yapıcı bir diyalog ortamı oluşturmak için hayati önem taşır.

Mekanizmanın Amaçları ve Sonuçları

• Diyalog ve İşbirliği: Bu usul, ilgili devletlerle gizli bir diyalog başlatarak insan hakları durumunu iyileştirmeyi amaçlar.
• Farkındalık ve Baskı: Konsey’in dikkatini ciddi ihlal örüntülerine çekerek, uluslararası düzeyde farkındalık yaratır ve ilgili devlete insan hakları yükümlülüklerini yerine getirmesi için dolaylı bir baskı uygular.
• İyileştirme: Nihai hedef, ilgili ülkede insan hakları durumunun somut olarak iyileştirilmesidir. Konsey, Durumlar Çalışma Grubu’nun tavsiyelerini dikkate alarak uygun önlemleri alabilir (örneğin, bir soruşturma misyonu göndermek veya kamuoyu önünde bir karar çıkarmak). Ancak, bu tür kamuya açık eylemler ancak ciddi ve ısrarcı ihlallerde ve Konsey’in oy birliğiyle karar vermesi durumunda gerçekleşir.

Başvuru Adresi ve İletişim

Şikayet Usulü’ne başvurular posta yoluyla yapılmaktadır. İnsan Hakları Konseyi Şikayet Usulü’ne artık e-posta yoluyla şikâyet kabul edilmemektedir.

Posta Adresi:
Complaint Procedure Unit
Human Rights Council Branch
Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights
United Nations Office at Geneva
CH-1211 Geneva 10, Switzerland
E-posta: cp@ohchr.org

Şikayet Usulü, tekil bir hak ihlali mağduru için doğrudan ve hızlı bir çözüm yolu olmaktan ziyade, belirli bir ülkedeki sistematik insan hakları sorunlarına uluslararası dikkat çekmek ve bu sorunların çözümü için diplomatik baskı oluşturmak amacıyla kullanılan stratejik bir araçtır. Bireysel bir hak ihlali için daha doğrudan yollar, genellikle Sözleşme Organlarına bireysel başvurular veya bölgesel insan hakları mahkemeleri (AİHM gibi) olabilir.